lata 1632-1646

powrót na Ukrainę

Jego powrót na Ukrainę zbiegł się ze śmiercią Zygmunta III króla polski , chcąc to wykorzystać Car atakuje Smoleńsk. Rozpoczyna się wojna z Rosją - Rosja oblega Smoleńsk . Młody Kniaź wyrusza na swą pierwszą wojne w towarzystwie starosty Piasoczyńskiego . Jego walka w tej wojnie nie miała raczej żadnego znaczenia strategicznego oprócz tego , że dała Jeremiemu obeznanie jak niepewnym sojusznikiem są Kozacy , którzy gdy nie spodobały im się rozkazy Jeremiego po prostu uciekli nocą z jego obozu. Jedyne znaczenie jakie ta wojna ma w jego życiorysie to to , że Jeremi wyniósł z niej przezwisko "Podpalacz" , oraz sławę wojenną ,co było rzeczą niecodzienną jeśli chodzi o młodą maganaterie.Jeremi wrócił na krótko do domu tylko po to , aby wyruszyć na nią ponownie , już bez Piasoczyńskiego ale za to z ... Kisielem .

Po wojnie , aż do 1634 roku oddał się czynnością jakich wymagało przejęcie majątku od kniazia Konstantego. Dobra to były ogromne , aczkolwiek niewielka w nich mieszkała ludność , majątkiem bił Wiśniowieckiego tylko Zasławski (ale tylko ilością , nie dochodem) . W 1634 rozpoczął Jeremi Szeroko zakrojoną akcje kolonizacji Zadnieprza , która ok.7-krotnie powiększyła ilość chłopów . [Dominik Zasławski Ostrogski, malował Bartolomeo Strobel 1635r.]

[Dominik Zasławski Ostrogski, malował Bartolomeo Strobel 1635r.]

W 1637 roku Jeremi staje do konkurencji z Dominikiem Zasławskim o rękę Gryzeldy Zamoyskiej , pisze że z Zasławskim , bo choć konkurentów było wielu to ci dwaj wysuwali się na czoło. Oto jak wspomina to Jeremi :
Małośmy się nie pobili kilka razy (...) Książe Ostrogski był piękny , młody , biały ale delikatny , zgoła nieudatny [chyba Jeremi ma rację - patrz portret Dominika ], ja zaś dużo czerniawy , niewielki (..)w stanie ładny , kibitny ,i aż nazbyt skłonny . Przekupywał książe baby i panny , że mnie ganiąc , mego rywala wychwalały(...).
Ostatecznie Gryzelda po otrzymaniu wolnej ręki w wyborze męża wybiera Jeremiego .Uroczystość zaślubin odbyła się w 27 lutego 1639 roku w katedrze ww Zamościu. Po półtorej roku od ślubu na świat przychodzi pierworodne i jedyne dziecko Jeremiego - Michał Tomasz Korybut , który za 29 lat zostanie Królem Polski , a na koronacji przyjmie imiona Michał Korybut . Podczas 16 lat , o których traktuje ten rozdział Jeremi zrobił wiele rzeczy , które na pochwałę nie zasługują , dlatego nie będą tu opisywane . Na uwagę zasługuje jednak jedno z wydarzeń - w połowie lat 30 XVII wieku kanclerz Ossoliński wysłany został do Rzymu z bardzo dyskretną misją - miał wyjednać u Papieża zakaz nabywania majątków ziemskich przez Duchownych. Odprawiwszy sobie Tryumfalny wjazd do miasta (podziw budzili wśród mieszkańców skrzydlaci jeźdźcy - jak skąd inąd wie każdy Polak - Husarze) . Kanclerz mimo to wrócił do Polski z niczym oprócz nowo nabytego tytułu ... Książęcego (nie rozumiem jak można w takim układzie postawić tezę że Ossoliński był wybitnym XVII-wiecznym mężem stanu) . Fakt ten obudził w kraju wielkie spory ,gdyż unia Lubelska zakładała , że legalnymi są tylko tytuły sprzed Unii . Jako reprezentant książąt starożytnych występował Jeremi , który ostatecznie sprawę wygrał . Jednak wygrana dla Jeremiego miała jeszcze inny skutek - od tego czasu miał potężnego wroga w postaci Kanclerza . W 1637 roku po raz (niestety) kolejny przypominają się Kozacy za sprawą samozwańczego hetmana Pawluka [Wjazd Ossolińskiego do Rzymu, sztych współczesny]

[Wjazd Ossolińskiego do Rzymu, sztych współczesny]

12 sierpnia 1637 roku Pawluk wydaje uniwersał o powstaniu . Ale już 16 grudnia pod Kumejkami powstańcy przegrywają i 24 grudnia w Borowicy kapitulują. Co ciekawe akt kapitualcji "imieniem wojsk zaporoskich Jego Królewskiej Mości" podpisał pisarz wojska Zaporoskiego - Bohdan Zenobi Chmielnicki. Ograniczenie rejstru Kozaków i nieporadna pacyfikacja Ukrainy spowodowały jednak nawrót choroby , z tym , że z Ostrzaninem , Huniom i Skidanem na czele . Ich wojska idąc w górę Dniepru zajmują kolejne miasta (w tym Czehryn).Polskimi wojskami dowodził Stanisław Potocki , regimentarz , stryjeczny brat hetmana wlk. Polnego. Początkowo dał się Kozakom zmylić , jednak potem zdecydował się wycofać pod Łubnie , Ostrzanin postanowił go ścigać i opuścił świetnie otaborzony obóz. Potocki jednak mając w polu przewagę uderzył nań , usidlił i rozbił , ale nie ostatecznie wojska Ostrzanina. Uciekających miał gonić podjazd jednak ten natknąwszy się na posiłki dla Ostrzanina wrócił ku Łubniom , dowodzący posiłkami Kozacy myśląc że ucieka zaczęli go gonić i tak nadziali się na jazdę Potockiego . Ostrzanin ucieka , posiłki usidlone przez Potockiego poddają się . Wszystkich jeńców wycięto . 5 czerwca w obozie Potockiego staje Jeremi biorąc pierwszy raz udział w walce Powstaniem , Ostrzanin zaś cofa się ku Sule . Pod Slepogrodem stają na przeciw siebie siły Polaków i Kozaków [Jerzy Ossoliński, miedzioryt Jeremiasza Falcka.]

[Jerzy Ossoliński, miedzioryt Jeremiasza Falcka.]

widząc marność sytuacji cofa się na Łukoml . Siekierawy mający mu iść z posiłkami dociera pod Slepogród gdy już Ostrzanina tam nie było sam wódz chcąc rozpoznać sytuacje skrada się do Polaków jednak miał pecha , gdyż Kozacy rejstrowi (!! oni nie poparli powstania !!) go poznali i pojmali , zaś jego wojska pozbawione wodza okopują się na bagnach . Jeremi decyduje się na ściganie Ostrzanina , okopanych zaś zostawia. 13 czerwca Jeremi dogania Ostrzanina pod Żołninem Nie czekając Potockiego Jeremi chcąc uniemożliwić Kozakom otaborzenie się atakuje . Wkrótce za nim przybywa i atakuje Potocki , jednak atak tego ostatniego był tak niemrawy , że Kozacy zamykają tabor i odcinają tym Jeremiego od reszty wojsk

polskich . Jeremi , by przebić się przez tabor do swoich szarżuje trzy razy i mimo niepowodzenia pierwszych dwóch ataków nie traci spokoju ducha i za trzecim razem jego jazda rozrywa tabor (manewr taki graniczył z cudem). 14 czerwca Jeremi atakuje okopanych Kozaków wraz z piechotą a artyleria ich ostrzeliwuje . Kozacy proponują układ : Polacy mają
- wydać działa
- uznać Hunie (wybranego po ucieczce Ostrzanina na wodza) jako starszego Wojsk Zaporoskich
dodam tylko ,że miały to być układy wstępne . Jak widać Kozacy chcieli zyskać na czasie , gdyż Skidan miał prowadzić posiłki , Polacy widząc to zerwali rokowania . Ponad to wysłano ekspedycje Kozaków rejstrowych przeciw Skidanowi , ci dopadli go nad Dnieprem , poniszczyli czułna i rozproszyli jego siły. Mimo to Skidan zebrał wojsko i wprowadził je do obozu Huni. Do obozu Huni wpadały ponadto liczne watahy Kozaków . 16 czerwca kolejny szturm mimo zadania wielkich strat i wzięcia Skidana do niewoli nie odniósł skutku. Z posiłkami dla Polaków spieszy Htm. Polny Potocki . Wywiedziawszy się o tym Hunia postanawia się cofać na uroczysko Starzec , w tym celu nocą pod ogniem Polaków buduje most i przeprawia wojsko przez Sułe . Tym czasem w ostatki wkraczających do nowego obozu Kozaków uderza Htm. Potocki . Jednak rozbija on tylko tych , którzy nie zdążyli się schronić w obozie . W kilka godzin później pod nowy Kozacki obóz docierają Jeremi i regimentarz Potocki. Po kilku krwawych dla obu stron szturmach i nieudanych próbach rokowań Polacy zmieniają strategie , i poprzestają na obleganiu. W nocy 23/24 lipca Kozacy udający rejestrowych zakradli się do artylerii , wycieli artylerzystów ,i o mało nie wysadzili zapasów prochu . Jednak , na szczęście , ich wyparto . Tymczasem z pomocą dla Huni idzie niejaki Filonienka , hetman Polny wysyła przeciw niemu Samuela Łaszcza z jazdą , który co prawda rozproszył Kozaków ,ale ci zebrali się ponownie do kupy. Hunia próbował co prawda kontratakować ,ale bitwę przegrał , zapasy , artyleria , proch i cześć wojsk , w formie trupów zostaje w polu . Hunia widząc swe położenie ucieka z obozu w kierunku granicy z Moskwą. Jego wojska mając dość oblężenia kapitulują bezwarunkowo . Jednak , politycy w przeciwieństwie do wojskowych nie spisali się i z tej lekcji nic nie wynieśli , a Zaporoże pozostało dalej beczką prochu , która , gdy za 10. lat wybuchnie wstrząśnie całym gmachem Rzeczpospolitej ...

Z sukcesów wojennych w tamtych latach na uwagę zasługują jeszcze dwa fakty :
w 1643 roku na Zadnieprze Jeremiego napada Omar aga z ordyńcami . Jednak stary wódz nie przewidział z kim zadziera , i sądził zapewne , że Jeremi poprzestanie na ściganiu go do granic Państwa , jednak Jeremi z pomocą oddziałów koronnych i Kozaków Rejestrowych . Nadgania go na terenach Chanatu Krymskiego i tam, nad rzeką Surą rozbija Tatarów. Odzyskuje Jasyr, i bierze do niewoli wielu Ordyńców, w tym syna Omara.
Jednak ta klęska widać Tatarów nie zniechęciła skoro 3.I.1643 Atakują po raz kolejny , ale i tym razem mają pech , gdyż Polacy spodziewali się ich już od dawna i są gotowi do obrony. Według planu Jeremi miał bronić Zadnieprza , a Hetman Koniecpolski najpopularniejszych szlaków uczęszczanych przez Kozaków . Na czele Tatarów staje Bej Perkopski Tohaj (tak, to właśnie jest Tuhaj-Bej) . Hetman Wielki wyruszył pod Ochmatów gdyż tam spodziewał się spotkać Tatarów.Tam też nakazał stanąć Jeremiemu . Ten ostatni dołączył do wojska tuż przed bitwą i o mało nie został zaatakowany przez swoich . Jednak jego przybycie znacznie umocniło siły polskie . Po przegranym pierwszym starciu Tohaj Bej postanowił się cofać , jednak jego odwrót błyskawicznie obrócił się w ucieczkę . Tatarów rozgromiono , wielu wzięto do niewoli , a jak napisał Albrycht Radziwiłł dokonano trzech rzeczy za jednym zamachem : - pierwszy raz rozgromiono Tatarów na samym początku ich ataku - najdalej w historii zapuszczono się ścigając ich - wzięto najwięcej jeńców historii [Władysław IV , autor portretu nieznany]

[Władysław IV , autor portretu nieznany]

Stąd nie dziwi fakt , że po tylu sukcesach w 1646 roku Król wpadł na pomysł zorganizowania wojny z Turcją . Istotnie wojna ta byłaby , jak najbardziej zgodna z interesem Rzeczpospolitej , jednak Król podszedł do niej w sposób fatalny , bo łamiąc Artykuły Henrykowskie , bez zgody szlachty zorganizował zaciągi wojsk i wypowiedział Turcji wojne , choć nie do końca miał jeszcze dopracowaną koncepcje jej rozegrania (jako że żadnej z nich nie użyto to opisywać ich nie będę). Szlachta na najbliższym sejmie Zaprotestowała wojnie stanowczo , ale dopiero po drugim upomnieniu i pod groźbą Rokoszu Król rozpuścił zaciągi . W trakcie przygotowań do wojny Król rozdał wiele przywilei w tym Kozakom , co wkrótce dało złe efekty ... Jeremi początkowo był przeciwny wojnie, mimo, że został przez Króla hojnie obdarowany (w 1646 roku otrzymuje swój pierwszy , ale za to jeden z najprzedniejszych w kraju urząd Senatorski - Województwo Ruskie).W 1646 umarł hetman Koniecpolski, i Jeremi stał sie potęcjalnym kandydatem do buławy Polnej, jednak Ossoliński odgrywa się na nim po raz kolejny i buławę dostaje Marcin Kalinowski (buławe Wlk. jako awans otrzymał Mikołaj Potocki - dotychczas hetman polny). Ostatecznie daje się przekonać i nawet w 1647 roku wraz z 21.000 oddziałem wojska i swoich poddanych wyrusza na Dzikie Pola próbując sprowokować Tatarów . Jednak jak napisał pan prof. Serczyk jedynymi Tatarami jakich ujrzały jego wojska byli ci którzy pracowali jako jeńcy przy rozbudowie twierdzy Kudak. 1647 rok był też rokiem poskromienia Samuela Łaszcza bo po śmierci hetmana Koniecpolskiego stracił on protektora i obrońce , wtedy to szabla wojsk Jeremiego uprawomocniła legendarne 236 wyroków banicji i 37 wyroków infamii. Jednak zaraz po wygnaniu Łaszcza Jeremi zajmuje należące teraz do jego syna starostwo Kaniowskie i uzurpuje sobie tytuł starosty . Król choć nigdy nie nadał mu na nie przywileju to , chyba bojąc się utraty poparcia Jeremiego dla wojny , wybryk uznał tytułując go w oficjalnych listach starostom Kaniowskim ...